Archiwum ‘Dziennikarstwo’ kategorii

W PLAR: Nr 7/22 – Toruń kolebką baloniarstwa

W lipcowym numerze PRZEGLĄDU LOTNICZEGO
w Dziale: Baloniarstwo Fiesta w Toruniu ukazał się mój artykuł: Za lisem z młodymi wilkami, przedstawiający relację z Fiesty Balonowej w Toruniu z okazji święta Województwa Kujawsko-Pomorskiego, która odbyła się w dniach 10-12.06.2022,
a w Dziale Aktualności dwie notatki:
Grzańce w Warszawie… o pokazach balonowych
z okazji Jubileuszu 50-lecia odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie 29.05.2022

oraz o III Warszawskiej Fieście Balonowej, która odbyła się w dniach 11-12.06.2022
… i w Wąchocku, o V Fieście Balonowej w Wąchocku i Starachowicach, która odbyła się w dniach 3-5.06.2022
Dostępny w sieciach kolporterskich: Ruch, EMPiK, Kolporter, Inmedio, Relay.
Zapraszam do przeczytania.

Pliki z artykułami: Austria z kosza, Nocny przelot oraz notatkami: W Podniebne Dni Hutnika, Balony w Dzień Flagi, a także z wcześniejszymi tekstami, będą dostępne na stronie Publikacje

Fiesta Balonowa w Toruniu


W dniach 10-12 czerwca 2022 Toruń będzie gospodarzem V Regionalnej Fiesty Balonowej o Puchar Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego. Poprzednia, IV edycja odbyła się w dniach 07-09.06.2019 jeszcze przed pandemią. Organizatorem imprezy jest Grupa HiFly.
W ubiegłym roku, gdy na lotnisku Aeroklubu Pomorskiego w Toruniu w dniach 19-22 sierpnia rozegrał się 64 Puchar Gordona Bennetta – Mistrzostwa Świata FAI w lotach długodystansowych balonów gazowych, publiczność oczekująca na start balonów gazowych do Pucharu GB mogła podziwiać również balony na ogrzane powietrze. W lotach fiesty balonowej wzięło udział 29 zawodników. W 7 konkurencjach zawodniczych nad miastem i na lotnisku zwyciężył Adam Jaskólski (5217 pkt), 2. m. zajął Mirosław Kowalski (5098), 3 m. Jacek Lewandowski (1000). Poniżej zdjęcia z tego wydarzenia.
W Toruniu po pierwszej wojnie światowej miał swoją siedzibę 1 Batalion Balonowy. Tradycje latania balonami są nadal utrzymywane.

W PLAR: Nr 4 i 6/22 – sezon 2022 rozpoczęty


W kwietniowym numerze PRZEGLĄDU LOTNICZEGO w Dziale: Baloniarstwo, Zimy żal…ukazał mój artykuł: Austria z kosza, przedstawiający relację z lotów zimowych
w Alpach w lutym 2022 w Goldegg w Austrii, ze zdjęciami Jacka Legendziewicza. Jeśli nie zdołali Państwo zdobyć tego numeru, to jest dostępny w Przeglądzie Lotniczym. Archiwalne numery są tańsze! Link do strony: https://sklep.plar.pl/pl/c/Prenumerata/33
WYSYŁKA GRATIS! (przy przedpłacie) Wydawnictwo realizuje wysyłkę pocztą ekonomiczną na adres wysyłki. Wystarczy zaznaczyć „odbiór osobisty”.
Ważne: by w Uwagach podać adres dostawy.

Natomiast w czerwcowym numerze w Dziale: Baloniarstwo, Bitterfeld’22 ukazał mój artykuł: Nocny przelot przedstawiający relację z zawodów balonów gazowych niemieckiego klubu w Bitterfeld – Wolfen pod nazwą „Richard Schütze Wettfahrt 2022”, na podstawie relacji Mateusza Rękasa, ze zdjęciami Mateusza i Karoliny Cetery. Polscy zawodnicy trenowali tam przed tegoroczną edycją Pucharu Gordona Bennetta.
W Dziale Aktualności zaś dwie notatki: Podniebne Dni Hutnika, o Fieście Balonowej, która odbyła się na Ziemi Lubuskiej na terenie Lubina, Legnicy i Głogowa w dniach 5-7.05.2022, ze zdjęciem Mirosława Kowalskiego oraz Balonowa majówka (na pasku), o lotach balonowych w Krakowie z okazji Dnia Flagi w dniu 2.05.2022.

Dostępny w sieciach kolporterskich: Ruch, EMPiK, Kolporter, Inmedio, Relay.
Zapraszam do przeczytania.

Pliki z artykułem: Gorący sezon, Kurs na Tarnów, Balony nad Doha, a także z wcześniejszymi tekstami, będą dostępne na stronie Publikacje

W PLAR: Nr 12/21 – Zawody regionalne


W grudniowym numerze PRZEGLĄDU LOTNICZEGO
w Dziale: Baloniarstwo ukazał mój artykuł: Zawody
w Pasłęku i Iławie przedstawiający relację z XXV Świętojańskich Zawodów Balonowych im. Bogusława Stankiewicza, które odbyły się w dniach 25-29.08.2021 w Pasłęku oraz z IV Fiesty Balonowej Iława 2021, która odbyła się w dniach 10-12.09.2021
oraz notatka w Dziale Aktualności: „11 listopada
w Krakowie” o lotach balonów dla uczczenia Święta Niepodległości w Krakowie i Woli Więcławskiej w dniu 11.11.2021.
Dostępny w sieciach kolporterskich: Ruch, EMPiK, Kolporter, Inmedio, Relay.
Zapraszam do przeczytania.

Pod choinkę warto zamówić promocyjną prenumeratę bezpośrednio w PRZEGLĄDZIE LOTNICZYM, przesyłam link do strony: https://sklep.plar.pl/pl/c/Prenumerata/33
Z uwagi na trudną sytuację na rynku pism branżowych jest to gwarancja ciągłości publikacji.
[Oprócz wymaganych informacji (np. od którego numeru zamawiacie – można wstecz) proszę dopisać: jeszcze „Jestem baloniarzem”. Jeśli Wydawnictwo odnotuje większe zainteresowanie tą tematyką, łatwiej mi będzie wynegocjować więcej miejsca do publikacji tekstów o balonach i zdjęć je przedstawiających.]

Pliki z artykułami:
Aeropiknik z tradycją – Paczków‘21
Artykuł przedstawiający relację z Zawodów Balonowego Pucharu Polski, które odbyły się w dniach 29-31.07.2021 w Paczkowie.
Nr 11/2021, str. 52-55 Dział BALONIARSTWO
Z Torunia w świat
Artykuł przedstawiający relację z Mistrzostw Świata FAI balonów gazowych na długim dystansie, czyli Zawodów o Puchar Gordona Bennetta, które odbyły się w dniach 19-28.08.2021 w Toruniu.
Nr 10/2021, str. 24-29, Dział BALONIARSTWO, Gordon Bennett 2021
Na Szlaku Orlich Gniazd
Artykuł o Zawodach Balonowych na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, które odbyły się w dniach 15-18.07.2021 w Olsztynie-Janowie i w dniach 23-25.07.2021 w Ogrodzieńcu.
Nr 9/2021, str. 58-61, Dział BALONIARSTWO, Latanie na Jurze
Festiwal w swojskim gronie
Artykuł o Szczecineckim Festiwalu Balonowym im. Kurta Hummela, który odbył się w dniach 3-4.07.2021
w Szczecinie.
Nr 8/2021, Strona 56-59, Dział BALONIARSTWO, Festiwal w Szczecinku

oraz notatkami:
Górskie Zawody Balonowe
Notatka o 21. Międzynarodowych Górskich Zawodach Balonowych Balonowym Pucharze Polski, które odbyły się w dniach 2-5 września w Krośnie
Nr 10/2021, Strona 20, Dział Aktualności
Balonowe Mistrzostwa Europy
na Węgrzech
Notatka o 22. Balonowych Mistrzostwach Europy, które odbyły się w dniach 12-18 września w Szeged
na Węgrzech.
Nr 10/2021, Strona 20, Dział Aktualności
Puchar Polski w Rypinie
Notatka o Zawodach Balonowych, które odbyły się w dniach 8-10.07.2021 w Rypinie
Nr 9/2021, Strona 20, Dział Aktualności
Na śląskim niebie
Notatka o I Śląskich Zawodach Balonowych, które odbyły się w dniach 3-4.07.2021 w Chorzowie
Nr 8/2021, Strona 22, Dział Aktualności
Balony w Nałęczowie
Notatka o 37 Balonowych Mistrzostwach Polski, które odbyły się w dniach 4-7.08.2021 w Nałęczowie
Nr 8/2021, Strona 22, Dział Aktualności,
a także z wcześniejszymi tekstami, będą dostępne na stronie Publikacje

Balony okiem widza

Pokazy balonowe są bardzo widowiskowe. Poniżej kilka zdjęć z IV Regionalnej Fiesty Balonowej o Puchar Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego, która odbyła się w dniach 07-09.06.2019 w Toruniu. Aby pomóc zrozumieć ich specyfikę odpowiem na kilka często zadawanych przez widzów pytania.

Dlaczego:

– balony nie latają w środku dnia, kiedy jest najwięcej ludzi na pikniku?
◄ Latają, gdy nie ma termiki.
Latem od wschodu słońca przez około 3 godziny, wieczorem przez około 2 godziny przed zachodem słońca. Im wyższa jest temperatura powietrza, tym czas na loty jest krótszy. W termice występują porywy wiatru i niebezpieczne dla balonu prądy wznoszące – które z kolei są dobre dla szybowców. Balony gazowe długo się napełnia, dlatego ich start jest przewidziany na wieczór, jak wszystkie będą gotowe.
W Toruniu słońce będzie widoczne:
piątek, 20 sierpnia 2021 – Wschód Słońca 05:36 Zachód Słońca: 20:01

sobota, 21 sierpnia 2021 – Wschód Słońca 05:37 Zachód Słońca: 19:59

niedziela, 22 sierpnia 2021 – Wschód Słońca 05:39 Zachód Słońca: 19:57

– balony nie skręcają w kierunku widzów?
◄ Balony lecą z wiatrem. Często na różnych wysokościach wiatr zmienia kierunek. Piloci wykorzystują tę właściwość, by zmienić kierunek lotu, zmieniając wysokość lotu balonu.

– jak się steruje balonem?
◄ Aby zmienić kierunek lotu, wykorzystując wiatr na innej wysokości, wskazany do osiągnięcia celów sportowych lub znalezienia miejsca lądowania, pilot zmniejsza ciężar balonu, by lecieć wyżej – w balonie na ogrzane powietrze podgrzewa powietrze w powłoce palnikiem gazowym, a z kolei by obniżyć lot, zmniejsza ilość ciepłego powietrza w powłoce przez otwarcie górnej klapy; w balonie gazowym kosz jest unoszony przez gaz lżejszy od powietrza (przed wojną używano helu, obecnie stosuje się wodór, ze względu na niższą cenę), pilot może wymusić opadanie wypuszczając wodór przez klapę lub wejść we wznoszenie, wyrzucając balast.

– jakiego paliwa używa się do balonów?
◄ Do palników balonów na ogrzane powietrze używa się propan-butan – im więcej propanu, tym lepiej;). W balonie gazowym pozostaje tylko piasek…, który jest najlepszym balastem.

– ile waży balon?
◄ To zależy od pojemności powłoki balonu. W Pucharze Gordona Bennetta balony gazowe mają dopuszczalną pojemność 1000 m³. Kosze są różnych konstrukcji z różnych materiałów – pilotom zależy na jak najmniejszej wadze. Do kosza mocuje się worki z balastem – około 600 kg – zazwyczaj 60 worków po 10 kg piasku. Balony na ogrzane powietrze mają różną wielkość – około 1000 m³ typowo sportowe, około 3000 m³ – turystyczne, około 12000 m³ – do grupowych lotów komercyjnych. Dla bezpieczeństwa lotu znaczenie ma także wyposażenie kosza, w tym waga butli z gazem i waga pasażerów – nie miejcie zatem żalu do pilota, gdy przed zabraniem na lot turystyczny zapyta gości o wagę – musi oszacować ciężar całkowity i zabrać odpowiednią ilość gazu – jedna butla to około 60-80 l, czyli nawet 60 kg.
Przeciętny balon turystyczny po napełnieniu ma wagę kilku ton – dlatego trzeba uważać przy silnym, porywistym wietrze przy starcie (trzeba utrzymać balon aż zostanie dobrze wygrzany) i przy lądowaniu, oceniając drogę lądowania.

– balony gazowe są najczęściej białe?
◄ Kolorowy balon szybciej nagrzewa się od słońca, co powoduje, że balon jest mniej stabilny i trzeba zużyć więcej balastu; ma to istotne znaczenie w lotach długodystansowych i na wyższych wysokościach. Balony turystyczne są różnokolorowe i często są nośnikami reklam.

– jak wysoko leci balon?
◄ Balon leci w strefie przestrzeni powietrznej wyznaczonej przez kontrolę ruchu powietrznego. Balony turystyczne latają najczęściej nisko 150-500 m nad ziemią, gdzie są najlepsze widoki, na wysokości 1000-2000 m czasem pilot poszukuje lepszego kierunku wiatru. Balony gazowe lecą na dużych wysokościach, by uzyskać jak najlepszy dystans – nawet na 5-6 tys. m, wtedy obowiązkowo piloci mają aparaturę tlenową.
Ustanawiane są też rekordy wysokości w różnych klasach. Polacy latali ponad 10000 m n.pm. Więcej o tym można przeczytać w artykule w Rekord Polski w Nr 3/4/2020 Przeglądu Lotniczego (sklep.plar.pl)

– balony mają różne kształty?
◄ Tradycyjne balony mają kształt kulisty – takie są balony gazowe. Balony na ogrzane powietrze bardzo ewoluowały. Im bardziej wydłużony kształt balonu (racer), tym większa jest dynamika zmiany wysokości (4-12 m/s), ważna na zawodach sportowych do osiągania celów wytyczonych na ziemi i w wirtualnej przestrzeni – gdzie wyniki mierzone są loggerami. Na pokazach i festiwalach balonowych można oglądać balony o nietypowych kształtach (special shape) – zwierząt, budowli czy butelek; są atrakcyjne, lecz dłużej się je napełnia i są mniej sterowne.

– jak zostać pilotem balonu?
◄ Trzeba zacząć od szkolenia teoretycznego w aeroklubie, przejść szkolenie praktyczne pod okiem instruktora i zdać egzamin na licencję pilota w ULC. Wymagane są pozytywne wyniki badań lekarskich. Szczegółowo o tym jak i gdzie można się wyszkolić na pilota i jakie warunki trzeba spełnić, żeby nim zostać można przeczytać w artykule Jak zostać pilotem balonu w Nr 6/2020 Przeglądu Lotniczego (sklep.plar.pl)

– ile kosztuje balon?
◄ Turystyczny balon można kupić za cenę średniej klasy samochodu (około 200 tys. zł za balon 3000 m), ale zależy to od klasy balonu i wyposażenia; używany można kupić taniej.

– ile kosztuje lot?
◄ Wynika to z umowy z przewoźnikiem i jest zależne od ilości zabranych pasażerów.

– jak przygotować się do lotu?
◄ Ważny jest ubiór: wygodne, sportowe buty, najlepiej ze stabilizacją kostki, długie spodnie, długi rękaw koszuli – ważne przy lądowaniu, czapka – chroni od ciepła palnika i opadających pyłów z powłoki.

– to 64 edycja Pucharu Gordona Bennetta skoro pierwszy był w 1906 roku?
◄ Były przerwy z różnych przyczyn – historycznych i pogodowych. Więcej o historii Pucharu Gordona Bennetta można przeczytać w artykule Witamy Aeronautów! – o przygotowywanej 64 edycji Pucharu Gordona Bennetta – po trzech niespełnionych zapowiedziach – nareszcie w Polsce – w Nr 7/2020 Przeglądu Lotniczego (sklep.plar.pl oraz Ruch, EMPiK, Kolporter, Garmond Press, Inmedio, Relay)

W PLAR: Nr 7/21 – Gordon Bennett Poland 2021


W lipcowym numerze PRZEGLĄDU LOTNICZEGO w Dziale: Baloniarstwo ukazał mój artykuł: Witamy Aeronautów! o przygotowywanej 64 edycji Pucharu Gordona Bennetta – po trzech niespełnionych zapowiedziach – nareszcie w Polsce, w Toruniu 19 sierpnia 2021 oraz dwie notatki w Dziale Aktualności:
„Balonowy Cud nad Wisłą”, o drugiej edycji fiesty balonowej w Warszawie,
Balony w Lisich, o pierwszych zawodach balonowych z letniego terminarza Aeroklubu Polskiego.
Dostępny w sieciach kolporterskich: Ruch, EMPiK, Kolporter, Garmond Press, Inmedio, Relay.
Zapraszam do przeczytania.
Pliki z artykułami: Wspomnienie o Marku Rudowskim, Aerostat nad zatoką, a także
z wcześniejszymi tekstami, są dostępne na stronie Publikacje

W PLAR: Nr 5/21 – Pożegnanie Marka Rudowskiego, Nr 6/21 – Lot nad zatoką


W majowym numerze PRZEGLĄDU LOTNICZEGO w Dziale: Pożegnanie ukazał mój artykuł: Wspomnienie o Marku Rudowskim, motolotniarzu, baloniarzu, człowieku z pasją i wielkim sercem [Fot. Adam Berbeka].

W czerwcowym numerze PRZEGLĄDU LOTNICZEGO w Dziale: BALONIARSTWO Aerostat nad zatoką ukaże się artykuł: Z Helu do Trójmiasta o kolejnym przelocie nad wielką wodą Mirka Kowalskiego podczas tegorocznej majówki [Fot. Mirosław Kowalski].

Zapraszam do przeczytania.
Nr 5/21 jeszcze jest, a Nr 6/21 niebawem będzie dostępny w sieciach kolporterskich: Ruch, EMPiK, Kolporter, Garmond Press, Inmedio, Relay.
Pliki z artykułem: Balony w nowotarskim amfiteatrze, a także z wcześniejszymi tekstami, są dostępne na stronie Publikacje

Wszelkie prawa autorskie do tekstów opatrzonych moich podpisem i zamieszczonych zdjęć są zastrzeżone. Możesz udostępnić teksty i zdjęcia, pod warunkiem, że uszanujesz autora i zacytujesz nazwisko i stronęv

Losowe fotografie
IMG_3986m A_IMG_5452 24. Nowy Dwor Mazowiecki mphIMG_20230421_155348
Mój Facebook
Balony okiem widza

Pokazy balonowe są bardzo widowiskowe. Aby pomóc zrozumieć ich specyfikę odpowiem na kilka często zadawanych przez widzów pytań

Dlaczego:

- balony nie latają w środku dnia, kiedy jest najwięcej ludzi na pikniku?
◄ Latają, gdy nie ma termiki.
Latem od wschodu słońca przez około 3 godziny, wieczorem przez około 2 godziny przed zachodem słońca. Im wyższa jest temperatura powietrza, tym czas na loty jest krótszy. W termice występują porywy wiatru i niebezpieczne dla balonu prądy wznoszące – które z kolei są dobre dla szybowców. Balony gazowe długo się napełnia, dlatego ich start jest przewidziany na wieczór, jak wszystkie będą gotowe.

- balony nie skręcają w kierunku widzów?
◄ Balony lecą z wiatrem. Często na różnych wysokościach wiatr zmienia kierunek. Piloci wykorzystują tę właściwość, by zmienić kierunek lotu, zmieniając wysokość lotu balonu.

- jak się steruje balonem?
◄ Aby zmienić kierunek lotu, wykorzystując wiatr na innej wysokości, wskazany do osiągnięcia celów sportowych lub znalezienia miejsca lądowania, pilot zmniejsza ciężar balonu, by lecieć wyżej – w balonie na ogrzane powietrze podgrzewa powietrze w powłoce palnikiem gazowym, a z kolei by obniżyć lot, zmniejsza ilość ciepłego powietrza w powłoce przez otwarcie górnej klapy; w balonie gazowym kosz jest unoszony przez gaz lżejszy od powietrza (przed wojną używano helu, obecnie stosuje się wodór, ze względu na niższą cenę), pilot może wymusić opadanie wypuszczając wodór przez klapę lub wejść we wznoszenie, wyrzucając balast.

- jakiego paliwa używa się do balonów?
◄ Do palników balonów na ogrzane powietrze używa się propan-butan – im więcej propanu, tym lepiej;). W balonie gazowym pozostaje tylko piasek…, który jest najlepszym balastem.

- ile waży balon?
◄ To zależy od pojemności powłoki balonu. W Pucharze Gordona Bennetta balony gazowe mają dopuszczalną pojemność 1000 m³. Kosze są różnych konstrukcji z różnych materiałów – pilotom zależy na jak najmniejszej wadze. Do kosza mocuje się worki z balastem – około 600 kg – zazwyczaj 60 worków po 10 kg piasku.
Balony na ogrzane powietrze mają różną wielkość – około 1000 m³ typowo sportowe, około 3000 m³ – turystyczne, około 12000 m³– do grupowych lotów komercyjnych. Dla bezpieczeństwa lotu znaczenie ma także wyposażenie kosza, w tym waga butli z gazem i waga pasażerów – nie miejcie zatem żalu do pilota, gdy przed zabraniem na lot turystyczny zapyta gości o wagę – musi oszacować ciężar całkowity i zabrać odpowiednią ilość gazu – jedna butla to około 60-80 l, czyli nawet 60 kg.
Przeciętny balon turystyczny po napełnieniu ma wagę kilku ton – dlatego trzeba uważać przy silnym, porywistym wietrze przy starcie (trzeba utrzymać balon aż zostanie dobrze wygrzany) i przy lądowaniu, oceniając drogę lądowania.

- balony gazowe są najczęściej białe?
◄ Kolorowy balon szybciej nagrzewa się od słońca, co powoduje, że balon jest mniej stabilny i trzeba zużyć więcej balastu; ma to istotne znaczenie w lotach długodystansowych i na wyższych wysokościach. Balony turystyczne są różnokolorowe i często są nośnikami reklam.

- jak wysoko leci balon?
◄ Balon leci w strefie przestrzeni powietrznej wyznaczonej przez kontrolę ruchu powietrznego. Balony turystyczne latają najczęściej nisko 150-500 m nad ziemią, gdzie są najlepsze widoki, na wysokości 1000-2000 m czasem pilot poszukuje lepszego kierunku wiatru. Balony gazowe lecą na dużych wysokościach, by uzyskać jak najlepszy dystans – nawet na 5-6 tys. m, wtedy obowiązkowo piloci mają aparaturę tlenową, transponder i utrzymują łączność z kontrolerami ruchu powietrznego.
Ustanawiane są też rekordy wysokości w różnych klasach. Polacy latali ponad 10000 m n.pm. Więcej o tym można przeczytać w artykule w Rekord Polski w Nr 3/4/2020 Przeglądu Lotniczego (sklep.plar.pl)

- balony mają różne kształty?
◄ Tradycyjne balony mają kształt kulisty – takie są balony gazowe. Balony na ogrzane powietrze bardzo ewoluowały. Im bardziej wydłużony kształt balonu (racer), tym większa jest dynamika zmiany wysokości (4-12 m/s), ważna na zawodach sportowych do osiągania celów wytyczonych na ziemi i w wirtualnej przestrzeni – gdzie wyniki mierzone są loggerami. Na pokazach i festiwalach balonowych można oglądać balony o nietypowych kształtach (special shape) – zwierząt, budowli czy butelek; są atrakcyjne, lecz dłużej się je napełnia i są mniej sterowne.

- jak zostać pilotem balonu?
◄ Trzeba zacząć od szkolenia teoretycznego w aeroklubie, przejść szkolenie praktyczne pod okiem instruktora i zdać egzamin na licencję pilota w ULC. Wymagane są pozytywne wyniki badań lekarskich. Szczegółowo o tym jak i gdzie można się wyszkolić na pilota i jakie warunki trzeba spełnić, żeby nim zostać można przeczytać w artykule Jak zostać pilotem balonu w Nr 6/2020 Przeglądu Lotniczego (sklep.plar.pl)

- ile kosztuje balon?
◄ Turystyczny balon można kupić za cenę średniej klasy samochodu (około 200 tys. zł za balon 3000 m ), ale zależy to od klasy balonu i wyposażenia; używany można kupić taniej.

- ile kosztuje lot?
◄ Wynika to z umowy z przewoźnikiem i jest zależne od ilości zabranych pasażerów.

- jak przygotować się do lotu?
◄ Ważny jest ubiór: wygodne, sportowe buty, najlepiej ze stabilizacją kostki, długie spodnie, długi rękaw koszuli – ważne przy lądowaniu, czapka – chroni od ciepła palnika i opadających pyłów z powłoki.